Câu hỏi:
Chủ tịch UBND cấp tỉnh từ chối cung cấp thông tin thì có vi phạm pháp luật không? Hành vi không cung cấp thông tin này của Chủ tịch UBND cấp tỉnh có bị kiện về hành vi hành chính hay không?
Trả lời:
Quyền được tiếp cận thông tin là quyền cơ bản của công dân đã được quy định trong Hiến pháp năm 1992, Hiến pháp năm 2013, bên cạnh đó nhu cầu thông tin của công dân đang ngày càng gia tăng, nhất là các thông tin liên quan trực tiếp đến việc thực hiện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân (như thông tin trong lĩnh vực quy hoạch đất đai, giao thông, xây dựng, đền bù, giải phóng mặt bằng,…). Trong khi đó, việc công khai và cung cấp thông tin của các cơ quan nhà nước mới chỉ đáp ứng một phần nhu cầu của người dân, chưa tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin một cách chủ động, nhanh chóng và thuận tiện.
Trên thực tế, phạm vi thông tin được công khai, hình thức công khai thông tin cũng như quy trình, thủ tục tiếp nhận yêu cầu và cung cấp thông tin theo yêu cầu tại các cơ quan nhà nước chưa được thực hiện thống nhất, còn phụ thuộc vào quyết định của từng cơ quan và thái độ phục vụ của công chức trực tiếp tiếp nhận yêu cầu. Bên cạnh đó, việc cung cấp thông tin còn nhiều bất cập đã dẫn đến nhiều hệ lụy như một bộ phận cán bộ, công chức lợi dụng vị trí đặc quyền nắm giữ thông tin để trục lợi, tham nhũng, tiêu cực. Việc cơ quan nhà nước không cung cấp thông tin chính thống, chính xác, đầy đủ, kịp thời trong một số trường hợp đã tạo cơ hội cho những thông tin không đúng sự thật, gây dư luận xấu, ảnh hưởng đến trật tự và ổn định xã hội, ảnh hưởng tới sự đồng thuận xã hội trong việc xây dựng và triển khai thực hiện chính sách, pháp luật.
Để bảo đảm thực hiện quyền tiếp cận thông tin với tư cách là quyền cơ bản của công dân có ý nghĩa làm tiền đề, điều kiện cho việc thực hiện các quyền tự do dân chủ khác của con người, của công dân mà Hiến pháp năm 2013 đã quy định, như quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, quyền bầu cử, ứng cử, quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân, quyền khiếu nại, quyền tố cáo, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí….Vì vậy, ngày 06/4/2016 Quốc hội đã ban hành Luật Tiếp cận thông tin để bảo đảm quyền con người, quyền công dân nhằm triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013. Do đó, liên quan đến các câu hỏi trên, chúng tôi có quan điểm tư vấn như sau:
1. Chủ tịch UBND cấp tỉnh từ chối cung cấp thông tin thì có vi phạm pháp luật không?
Công dân được tiếp cận thông tin của cơ quan nhà nước theo quy định tại Điều 5 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016, trừ những thông tin không được tiếp cận như thông tin thuộc bí mật nhà nước, thông tin mà nếu để tiếp cận sẽ gây nguy hại đến lợi ích của Nhà nước, ảnh hưởng xấu đến quốc phòng, an ninh quốc gia… quy định tại Điều 6 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và thông tin được tiếp cận khi có đủ điều kiện quy định tại Điều 7 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016.
Căn cứ điểm a khoản 1 Điều 8 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 thì công dân có quyền được cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời.
Căn cứ khoản 1 Điều 9 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 quy định thì cơ quan nhà nước có trách nhiệm cung cấp thông tin do mình tạo ra, trừ trường hợp quy định tại Điều 6, Điều 7 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016, cụ thể:
– Đối với thông tin công dân không được tiếp cận quy định tại Điều 6 gồm: Thông tin thuộc bí mật nhà nước, bao gồm những thông tin có nội dung quan trọng thuộc lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh quốc gia, đối ngoại, kinh tế, khoa học, công nghệ và các lĩnh vực khác theo quy định của luật; thông tin mà nếu để tiếp cận sẽ gây nguy hại đến lợi ích của Nhà nước, ảnh hưởng xấu đến quốc phòng, an ninh quốc gia, quan hệ quốc tế, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng; gây nguy hại đến tính mạng, cuộc sống hoặc tài sản của người khác; thông tin thuộc bí mật công tác; thông tin về cuộc họp nội bộ của cơ quan nhà nước; tài liệu do cơ quan nhà nước soạn thảo cho công việc nội bộ.
– Đối với thông tin công dân được tiếp cận có điều kiện theo quy định tại Điều 7 gồm: Thông tin liên quan đến bí mật kinh doanh được tiếp cận trong trường hợp chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó đồng ý; thông tin liên quan đến bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân được tiếp cận trong trường hợp được người đó đồng ý; Thông tin liên quan đến bí mật gia đình được tiếp cận trong trường hợp được các thành viên gia đình đồng ý; Trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, người đứng đầu cơ quan nhà nước quyết định việc cung cấp thông tin liên quan đến bí mật kinh doanh, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình trong trường hợp cần thiết vì lợi ích công cộng, sức khỏe của cộng đồng theo quy định của luật có liên quan mà không cần có sự đồng ý theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 7 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016.
Căn cứ khoản 2 Điều 2 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 thì thông tin do cơ quan nhà nước tạo ra là tin, dữ liệu được tạo ra trong quá trình cơ quan nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật, được người có thẩm quyền của cơ quan nhà nước đó ký, đóng dấu hoặc xác nhận bằng văn bản.
Như vậy, đối với các thông tin do Chủ tịch hoặc UBND cấp tỉnh tạo ra phải có trách nhiệm phải cung cấp cho công dân nếu công dân yêu cầu, trừ những thông tin không được tiếp cận quy định tại Điều 6 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 hoặc thông tin được tiếp cận khi có đủ điều kiện quy định tại Điều 7 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016.
2. Công dân có quyền gì để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình khi Chủ tịch hoặc UBND cấp tỉnh từ chối cung cấp thông tin?
Căn cứ điểm b khoản 1 Điều 8 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 thì công dân có quyền được khiếu nại, khởi kiện, tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về tiếp cận thông tin.
Căn cứ Điều 14 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 quy định về khiếu nại, khởi kiện, tố cáo như sau:
– Người yêu cầu cung cấp thông tin có quyền khiếu nại, khởi kiện đối với cơ quan nhà nước, người có trách nhiệm cung cấp thông tin quy định tại Điều 9 của Luật này
– Công dân có quyền tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về tiếp cận thông tin.
– Khiếu nại, khởi kiện, tố cáo trong việc tiếp cận thông tin được thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo và pháp luật về tố tụng hành chính.
Như phân tích ở phần trên, trừ những thông tin không được tiếp cận hoặc thông tin được tiếp cận khi có đủ điều kiện thì việc từ chối cung cấp thông tin của chủ tịch UBND cấp tỉnh là vi phạm quy định tại Điều 9 Luật Tiếp cận thông tin năm 2016. Do đó, theo quy định pháp luật thì công dân có quyền khiếu nại hoặc tố cáo hoặc khởi kiện về hành vi hành chính của Chủ tịch UBND cấp tỉnh tới cơ quan Nhà nước có thẩm quyền yêu cầu xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo và pháp luật về tố tụng hành chính.
Việc ban hành Luật Tiếp cận thông tin đã tập trung vào việc giải quyết những vấn đề về nguyên tắc, trình tự, thủ tục thực hiện quyền tiếp cận thông tin; trách nhiệm, nghĩa vụ của cơ quan nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện quyền tiếp cận thông tin của công dân và các biện pháp bảo đảm thực hiện quyền nhằm bảo đảm một người dân bình thường có thể thực hiện quyền tiếp cận thông tin của mình. Đồng thời, sự ra đời của Luật Tiếp cận thông tin còn là công cụ giúp phòng, chống tham nhũng; tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội; tăng trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước, góp phần nâng cao tính công khai, minh bạch, hiệu quả trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, bao gồm các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp.
