Vàng là một loại hàng hóa được giao dịch khá phổ biến trong thị trường tài chính. Không những thế, vàng còn là loại tài sản có tính thanh khoản cao, được chấp nhận như một loại tiền đặc biệt tại tất cả các quốc gia trên thế giới. Vàng còn được coi là một loại hàng hoá đặc biệt, các hoạt động kinh doanh liên quan đến vàng đều có ảnh hưởng đến việc điều hành chính sách tiền tệ và bảo đảm ổn định kinh tế -xã hội.
Kinh doanh vàng tài khoản được hiểu là việc mua bán vàng thực hiện trên tài khoản mà không có vàng vật chất được đưa ra giao dịch. Mặc dù được gọi là mua bán hàng hóa nhưng không có hàng hóa mà là một loại hàng hóa phái sinh, giao dịch trên các sàn giao dịch vàng.
Trên thế giới hiện nay đang tồn tại các sàn giao dịch vàng như sàn XTB, sàn XM, sàn Exness, sàn FXTM, sàn FX pro, sàn Hotforex…
Ở thị trường Việt Nam, trước năm 2010 từng có 02 hình thức kinh doanh vàng trực tuyến là kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài và sàn giao dịch vàng. Trước năm 2010, cả nước có khoảng 20 sàn giao dịch vàng hoạt động, trong đó có một số ngân hàng tham gia như: Southern Bank, Sacombank, ACB, VietA Bank… Ngoài ra, còn có rất nhiều doanh nghiệp kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài. Thực tế, lượng vốn chạy vào thị trường vàng nhiều, nhưng do đây là giao dịch hàng hóa phái sinh nên hoạt động này không tạo ra giá trị gia tăng của cải vật chất cho xã hội, ngược lại còn gây lãng phí một nguồn vốn lớn của xã hội chỉ sử dụng nhằm mục đích đầu cơ, không phục vụ cho phát triển kinh tế, xã hội.
1. Về giao dịch vàng trên tài khoản nước ngoài
Giao dịch vàng trên tài khoản nước ngoài bùng nổ nhất vào giai đoạn 2008 -2009. Do các sàn vàng đều nằm ở nước ngoài nên các doanh nghiệp ở Việt Nam chỉ đóng vai trò trung gian, hướng dẫn nhà đầu tư mở tài khoản trên sàn giao dịch nước ngoài, hướng dẫn giao dịch cũng như cung cấp hạ tầng công nghệ để giao dịch và thu được phí dịch vụ.
Pháp luật Việt Nam quy định cụ thể về việc kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài tại Quyết định số 03/2006/QĐ-NHNN ngày 18/01/2006, Quyết định số 11/2007/QĐ-NHNN ngày 15/03/2007 về việc sửa đổi, bổ sung Quyết định số 03/2006/QĐ-NHNN, cụ thể:
Thứ nhất, về điều kiện kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài:
– Có hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả và quy định về quản lý rủi ro trong lĩnh vực kinh doanh vàng;
– Có ít nhất 01 năm kinh nghiệm hoạt động thuộc một trong những lĩnh vực sau: Hoạt động kinh doanh mua, bán vàng; hoạt động huy động và cho vay vàng; hoạt động xuất, nhập khẩu vàng;
– Không vi phạm quy định về quản lý hoạt động kinh doanh vàng.
Ngoài các điều kiện nêu trên, tổ chức tín dụng khi kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài phải có giấy phép hoạt động ngoại hối do Ngân hàng Nhà nước cấp; doanh nghiệp kinh doanh vàng phải có vốn tối thiểu là 100 tỷ đồng.
Thứ hai, giới hạn trạng thái vàng:
– Tổ chức tín dụng duy trì trạng thái vàng tính theo giá vàng quy đổi trạng thái không vượt quá +20% so với vốn tự có.
– Doanh nghiệp kinh doanh vàng duy trì trạng thái vàng tính theo giá vàng quy đổi trạng thái không vượt quá +100% so với vốn tự có.
Thứ ba, về trách nhiệm của các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp được kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài
– Tự chịu trách nhiệm về hiệu quả và tính an toàn trong hoạt động kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài của mình;
– Chấp hành các quy định của pháp luật về quản lý ngoại hối, quản lý hoạt động kinh doanh vàng và các quy định tại Quyết định này;
– Gửi báo cáo tình hình kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài của tháng trước đó về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (qua Vụ Quản lý Ngoại hối) và Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi đơn vị có trụ sở chính chậm nhất vào ngày 05 hàng tháng.
Như vậy, việc kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài trước năm 2010 phải được thực hiện đúng theo quy định trên
Tuy nhiên, trên thực tế, việc kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài khiến cho vàng vật chất bị ngưng đọng, không giao dịch nhiều, một lượng lớn vốn chạy vào thị trường vàng tài khoản trong khi không thêm giá trị gia tăng và gây rủi ro cao cho các nhà đầu tư. Chính vì vậy, Chính phủ đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước triển khai quyết liệt chấm dứt mọi hoạt động liên quan đến kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài.
Do đó, ngày 06/01/2010, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 01/2010/TT-NHNN về việc bãi bỏ Quyết định số 03/2006/QĐ-NHNN ngày 18/01/2006 về việc kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài và Quyết định số 11/2007/QĐ-NHNN ngày 15/03/2007 về việc sửa đổi, bổ sung Quyết định số 03/2006/QĐ-NHNN, theo đó, việc kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài đã chính thức bị cấm tại Việt Nam.
2. Về sàn giao dịch vàng trong nước
Khác với các doanh nghiệp làm trung gian kinh doanh vàng trên tài khoản nước ngoài là để các nhà đầu tư chơi theo giá vàng thế giới thì các ngân hàng trong nước mở sàn giao dịch vàng là để các nhà đầu tư chơi theo giá vàng trong nước. Đối với hình thức kinh doanh này, trong giai đoạn 2007 – 2009, các sàn vàng được tổ chức theo 04 dạng:
– Do ngân hàng thương mại thành lập và nhà đầu tư mở tài khoản tại ngân hàng như Trung tâm giao dịch Vàng Á Châu, Phương Nam, Sacombank, Việt Á…;
– Do các tổ chức, cá nhân hình thành và nhà đầu tư tham gia đóng tiền vào một tài khoản đứng tên công ty thành lập sàn, như Trung tâm giao dịch vàng Phố Wall, Châu Á, 24K…;
– Do các tổ chức cùng với ngân hàng tham gia góp vốn thành lập qua hình thức công ty và nhà đầu tư mở tài khoản giao dịch tại ngân hàng, như Trung tâm giao dịch Vàng Việt Nam…;
– Do các công ty tổ chức, nhà đầu tư kinh doanh trực tiếp vàng bằng USD ra nước ngoài.
Tuy nhiên, pháp luật thời điểm này không có các quy định cụ thể về điều kiện cũng như cách thức hoạt động của các sàn vàng. Chính vì do thiếu khung pháp lý chặt chẽ, nhà cung cấp “sàn vàng” luôn trong tình trạng “vừa làm vừa lo”, còn nhà đầu tư thường bị thua thiệt khi có tranh chấp. Trong điều kiện như vậy, loại hình kinh doanh sàn vàng hiện nay là khá rủi ro cho giới đầu tư và cả hệ thống tài chính vì kinh doanh vàng tài khoản là một ngành đặc thù có liên quan đến cung cầu tiền tệ quốc gia.
Bên cạnh đó, về bản chất đây vẫn là giao dịch vàng ảo mà không có vàng vật chất được lưu thông, mặc dù các sàn giao dịch đều khẳng định có đủ vàng vật chất trả cho khách hàng nếu có yêu cầu.
Do dó, ngày 30/12/2009, Văn phòng Chính phủ đã có Thông báo số 369/TB-VPCP về Kết luận của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng tại cuộc họp Thường trực Chính phủ về quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng, theo đó, Thủ tướng chỉ đạo: Không tổ chức và thực hiện việc kinh doanh vàng trên tài khoản ở trong nước dưới mọi hình thức. Chậm nhất là 90 ngày kể từ ngày có Thông báo kết luận này, mọi hoạt động liên quan đến kinh doanh sàn giao dịch vàng và kinh doanh vàng trên tài khoản ở trong nước phải chấm dứt hoạt động. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, các Bộ: Tài chính, Công thương, Kế hoạch và Đầu tư, Công an, Tư pháp, Thông tin và Truyền thông và Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện tốt việc tuyên truyền, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát để mọi tổ chức, cá nhân hiểu và tuân thủ theo đúng quy định này. Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam bãi bỏ ngay quy định về việc kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài theo Quyết định số 03/2006/QĐ-NHNN ngày 18 tháng 01 năm 2006 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước việt Nam.
Như vậy, việc kinh doanh vàng trên tài khoản ở trong nước dưới mọi hình thức trước năm 2010 đã bị Chính phủ cấm thực hiện theo Thông báo số 369/TB-VPCP.
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, các giao dịch kinh doanh qua tài khoản cũng dần xuất hiện, trong đó có hoạt động kinh doanh vàng. Sự xuất hiện của hoạt động kinh doanh vàng qua tài khoản là xu thế tất yếu, phù hợp với nhu cầu hội nhập với nền kinh tế thế giới của nước nhà. Đối với nội dung quy định của pháp luật về hoạt động kinh doanh vàng qua tài khoản từ sau năm 2010, chúng tôi sẽ phân tích cụ thể tại bài viết sau.
