1. Các yếu tố cấu thành tội thao túng thị trường chứng khoán
Căn cứ quy định tại Điều 211 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) thì thao túng thị trường chứng khoán là việc thực hiện hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán. Theo đó, các yếu tố cấu thành tội này bao gồm:
Thứ nhất, mặt khách quan của tội phạm
Tội thao túng thị trường chứng khoán được thực hiện bằng các hành vi sau:
– Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc người khác hoặc thông đồng với nhau liên tục mua, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo;
– Thông đồng với người khác đặt lệnh mua và bán cùng loại chúng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau giao dịch mua bán chứng khoán mà không dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo;
– Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường nhằm tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khoán đó trên thị trường;
– Giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán;
– Đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thông tin đại chúng về một loại chứng khoán, về tổ chức phát hành chứng khoán nhằm tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khoán đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khoán đó;
– Sử dụng các phương thức hoặc thực hiện các hành vi giao dịch khác để tạo cung cầu giả tạo, thao túng giá chứng khoán.
Các hành vi trên chỉ cấu thành tội phạm này nếu thu lợi bất chính từ 500.000.000 dồng đến dưới 1.500.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng.
Thứ hai, mặt chủ quan của tội phạm
Người phạm tội thao túng thị trường chứng khoán thưc hiện hành vi do lỗi cố ý.
Thứ ba, khách thể của tội phạm
Khách thể của tội thao túng thị trường chứng khoán là quy định của Nhà nước về quản lý thị trường chứng khoán. Tội thao túng thị trường chứng khoán xâm phạm đến trật tự quản lý của nhà nước trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, làm rối loạn hoạt động bình thường của thị trường chứng khoán.
Thứ tư, chủ thể của tội phạm
Chủ thể của tội thao túng thị trường chứng khoán là người từ đủ 16 tuổi trở lên, có khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi.
Ngoài ra, pháp nhân thương mại cũng là chủ thể của tội thao túng thị trường chứng khoán.
Như vậy, người/pháp nhân thương mại được xác định là có hành vi phạm tội thao túng thị trường chứng khoán phải thỏa mãn đầy đủ các yếu tố cấu thành nêu trên.
2. Hình phạt đối với tội thao túng thị trường chứng khoán
Căn cứ Điều 211 Bộ luật Hình sự năm 2015 thì hình phạt đối với tội thao túng thị trường chứng khoán bao gồm 02 khung hình phạt chính và 01 khung hình phạt bổ sung, cụ thể như sau:
– Khung hình phạt cơ bản: có mức hình phạt là phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm được áp dụng đối với trường hợp cá nhân phạm tội có một trong các tình tiết sau:
+ Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;
+ Gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng;
Trường hợp pháp nhân thương mại phạm tội có một trong các tình tiết nêu trên thì bị phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng.
– Khung hình phạt tăng nặng: có mức phạt phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm đối với trường hợp cá nhân phạm tội có một trong các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng sau:
+ Có tổ chức;
+ Thu lợi bất chính 1.500.000.000 đồng trở lên;
+ Gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3.000.000.000 đồng trở lên;
+ Tái phạm nguy hiểm.
Trường hợp pháp nhân thương mại phạm tội có một trong các tình tiết nêu trên thì bị phạt tiền từ 5.000.000.000 đồng đến 10.000.000.000 đồng.
Ngoài ra, pháp nhân thương mại phạm tội gây thiệt hại hoặc có khả năng thực tế gây thiệt hại đến tính mạng của nhiều người, gây sự cố môi trường hoặc gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội và không có khả năng khắc phục hậu quả gây ra hoặc pháp nhân thương mại được thành lập chỉ để thực hiện tội phạm thì bị đình chỉ vĩnh viễn toàn bộ hoạt động.
– Khung hình phạt bổ sung: được quy định (có thể được áp dụng) đối với cá nhân là: Bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Trường hợp pháp nhân thương mại phạm tội thì có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung là: Bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định từ 01 năm đến 03 năm hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
3. Những điểm mới của tội thao túng thị trường chứng khoán tại Bộ luật Hình sự năm 2015 so với Bộ luật Hình sự năm 1999
So với Điều 181c Bộ luật Hình sự năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009 thì Điều 211 Bộ luật Hình sự năm 2015 có nhiều sửa đổi, bổ sung cụ thể như sau:
Thứ nhất, sửa tội danh:
Tội danh “Tội thao túng giá chứng khoán” tại Điều 181c Bộ luật Hình sự năm 1999 được sửa thành “Tội thao túng thị trường chứng khoán” tại Điều 211 Bộ luật Hình sự năm 2015.
Việc sửa tội danh này nhằm mở rộng phạm vi xử lý các hành vi vi phạm thao túng thị trường chứng khoán, không chỉ là hành vi vi phạm của cá nhân mà cả pháp nhân thương mại. Điều 211 Bộ luật Hình sự năm 2015 đã sửa đổi tên điều luật theo hướng bao quát hơn, phản ánh đúng phạm vi và đối tượng điều chỉnh của điều luật.
Thứ nhất, về hình phạt thì có những điểm mới sau:
– Quy định cụ thể các hành vi thao túng thị trường chứng khoán và tăng mức phạt tại khung hình phạt cơ bản, cụ thể: Mức phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng (trước đây là từ một trăm triệu đồng đến năm trăm triệu đồng); mức phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm (trước đây là cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm).
– Quy định cụ thể cấu thành vật chất của hành vi phạm tội, cụ thể là quy định về số tiền thu lợi bất chính.
– Tăng mức phạt tại khung hình phạt tăng nặng, cụ thể: Mức phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng (trước đây không quy định).
– Bỏ tình tiết dẫn đến “Gây hậu quả rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng” tại điểm c khoản 2 Điều 181c Bộ luật Hình sự năm 1999.
– Tăng mức phạt tại khung hình phạt bổ sung, cụ thể: Mức phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng (trước đây là từ từ mười triệu đồng đến một trăm năm mươi triệu đồng).
– Bổ sung chủ thể chịu trách nhiệm hình sự là pháp nhân thương mại.
Thực tiễn trong thời gian qua ở thị trường chứng khoán Việt Nam cho thấy nhiều đối tượng đã lợi dụng sự non trẻ của thị trường chứng khoán Việt Nam, sự chưa hoàn chỉnh về hệ thống pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán, sự thiếu kinh nghiệm trong quản lý Nhà nước của các cơ quan chức năng đối với lĩnh vực chứng khoán để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật trên thị trường chứng khoán.
So với Bộ luật Hình sự năm 1999, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung nhiều quy mới khắc phục những bất cập, hạn chế của Bộ luật Hình sự năm 1999 về tội thao túng thị trường chứng khoán, tránh bỏ lọt tội phạm, tạo hành lang pháp lý quan trọng để đảm bảo cho thị trường chứng khoán Việt Nam hoạt động lành mạnh trong nền kinh tế thị trường góp phần quan trọng vào sự phát triển chung của nền kinh tế Việt Nam trong tiến trình đổi mới và hội nhập sâu rộng nền kinh tế quốc tế.
